Là một sinh vật nhỏ bé nên tế bào vi khuẩn dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường. Trong bài các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của vi sinh vật, Flash đã trình bày 5 yếu tố chính ảnh hưởng đến tế bào vi khuẩn bao gồm:
- Chất dinh dưỡng
- Oxy hòa tan
- Nhiệt độ
- Độ pH
- Độ ẩm
Nếu một trong các yếu tố này thấp hơn hoặc vượt ngưỡng chịu đựng, tế bào vi khuẩn sẽ bị tổn hại. Thông thường, các cấu trúc quan trọng cho sự sống của tế bào sẽ bị ảnh hưởng đầu tiên, dẫn đến phá hủy chức năng hoạt động của các các cấu trúc và làm chết tế bào. Nếu tế bào có thể sống sót chính là do chúng đã thích ứng với yếu tố trên bằng những thay đổi về sinh lý hoặc di truyền.
Tác dụng có hại của các yếu tố bên ngoài tế bào vi khuẩn thể hiện chủ yếu ở những biến đổi sau:
Thành tế bào vi khuẩn bị phá hủy:
Một trong những chất lizozim ( chứa trong lá lách, bạch cầu, lòng trắng trứng, thành tế bào vi khuẩn, đuôi thực khuẩn thể…) có khả năng phân hủy thành tế bào vi khuẩn dẫn đến tạo thành các nguyên lạp chủ yếu ở vi khuẩn G+, và các cầu lạp ở vi khuẩn G-
Trong sự có mặt của penixilin, các cầu lạp được hình thành và dễ phân hủy. Ở vi khuẩn G-, do tác dụng của chất kháng sinh này. Tế bào tạo thành các dạng hình cầu mẫn cảm với áp suất thẩm thấu tương tự với các dạng L của vi khuẩn.
Biến đổi tính thấm của màng tế bào chất
Một số chất không nhất thiết phải xâm nhập tế bào, nhưng vẫn gây tác dụng kháng khuẩn. Do tác dụng lên một hoặc mộ số chức phận sinh lý của màng tế bào chất này làm vi khuẩn mất khả năng sinh sản. Rất có thể trong những trường hợp như vậy, hàng rào thẩm tháo tồn tại trong màng tế bào chất đã bị hư hại.
Tác dụng kháng khuẩn của các chất oxy hóa và các chất khử (H2O2, các Halogen…) là do ảnh hưởng của chúng lên các thành phần của màng tế bào chất. Cũng có thể xếp vào nhóm các hợp chất này, các rượu, phenol, các chất tẩy rửa tổng hợp, các muối mật và mộ số kháng sinh (polimixin, tiroxidin, xirculen, nistatin)
Thay đổi đặc tính keo của nguyên sinh chất
Các yếu tố vật lý cũng như hóa học đều có thể gây nên tác dụng này. Chẳng hạn nhiệt đô cao làm biến tính protein và làm chúng đông tụ. Do khả năng khử nước ancohol cũng làm đông tụ protein.
Kìm hãm hoạt dính
Một số chất tác động vào các hệ thống sinh năng lượng của tế bào xianit kìm hãm enzyme xitocrom – oxidaza fluorit ngăn cản quá trình đường phân. Các hợp chất hóa trị ba của acsenic bao vây chu trình xitric, dinitrophenol kìm hãm quá trình photphoryl – oxy hóa. Các hợp chất oxy hóa mạnh ( H2O2, Halogen) phá hủy các hệ thống tế bào làm tổn hại đến chứng phận trao đổi chất. Các enyzme khác có thể bị bất hoạt khi liên kết với các yếu tố kim loại như thủy ngân.
Hủy hoại các quá trình tổng hợp
Trong sự có mặt của một số chất tương tự về mặt cấu trúc với các chất trao đổi tự nhiên, gọi là các chất antimetabolit quá trình sinh tổng hợp có thể bị ức chế. Cơ chế tác dụng của các chất antimetabolit không giống nhau. Một số gắn với trung tâm hoạt động của enzyme nhưng không tham gia vào phản ứng khiến enzyme mất hoạt tính phân hủy cơ chất. Một số có thể tham gia vào phản ứng enzyme và được lắp vào sản phẩm của phản ứng nhưng sau đó không được sử dụng trong trao đổi chất với cùng mức độ như trong trường hợp của cơ chất thực.
Nguồn: Vi sinh vật học
