Bạn có biết khí độc H2S luôn tồn tại trong ao nuôi tôm và giết chết tôm từ từ hàng đêm, làm thiệt hại khoảng 10% mỗi vụ. Tỷ lệ thất thoát này được coi là bình thường vì người nuôi tôm chấp nhận mức tử vong này. Một phần vì có nhiều nguyên nhân clàm cho tôm chết từ từ (trong đó có H2S) và chưa rõ cách phòng ngừa và xử lý H2S hiệu quả. Tính đến thời điểm hiện tại, ước tính có khoảng 4 triệu tấn tôm có thể đã bị mất vì khí độc H2S trong ao nuôi tôm. Vì H2S ảnh hưởng đến sức khỏe và tính sống còn của tôm nên việc phát hiện, phòng ngừa và xử lý khí độc này là điều quan trọng cần làm.
Khí độc H2S (Hydrogen Sulfide) trong ao nuôi tôm là gì?
Khí độc H2S trong ao nuôi tôm được sinh ra trong quá trình phần hủy lớp bùn đáy như thức ăn thừa, phân và vỏ tôm. Quá trình này được thực hiện bởi vi khuẩn hấp thụ sulfat trong điều kiện yếm khí (không có oxy). Dấu hiệu nhận biết là lớp bùn đáy ao chuyển sang màu đen và bốc mùi hôi thối. Mùi trứng thối là đặc trưng của khí độc H2S.
Độc tính của khí độc H2S phụ thuộc vào ba thông số chính: pH, nhiệt độ và oxy hòa tan. Nồng độ oxy hòa tan trên 3 ppm giúp ngăn chặn H2S sản sinh. Do đó, theo dõi ba thông số này là chìa khóa để phòng ngừa độc tính của H2S.
H2S gây hại cho tôm như thế nào?
Đầu tiên, H2S sẽ ngăn ngừa việc tôm lấy oxy từ nước để hô hấp. Khi khí độc H2S trong ao nuôi tôm ở mức thấp, tôm yếu đi, chậm chạp và dễ bị tổn thương, ngay cả khi chỉ tiếp xúc với H2S trong thời gian ngắn. Khi mức H2S cao, tôm bơi ngang qua tiếp xúc trong thời gian ngắn có thể chết ngay.
H2S cũng có thể làm tổn thương các mô mềm ở mang, ruột, thành dạ dày và gan tụy của tôm. H2S cũng gây căng thẳng cho tôm, làm giảm khả năng kháng khuẩn của chúng.
Nguyên nhân hình thành khí độc H2S trong ao nuôi tôm là gì?
- Ở những ao có nước trong, trước khi thả tôm, tảo phát triển dưới đáy ao. Sau đó, khi thực vật phù du nở hoa trong nước ao, nó sẽ chặn ánh sáng của tảo dưới đáy, khiến tảo bị sụp đổ, từ đó dẫn đến tạo ra H2S.
- Xử lý đáy ao không tốt, đáy ao có lớp mùn hữu cơ. Khi gặp điều kiện kỵ khí chúng bị phân huy sinh ra H2S.
- Các ao sâu không đủ oxy đáy, tạo điều kiện yếm khí dẫn đến sản sinh H2S.
- Ao chứa hàm lượng chất hữu cơ lơ lửng cao. Khi các chất hữu cơ lắng xuống đáy ao sẽ sinh ra H2S.
- Ao lót bạt đáy bị rò rỉ. Khi chất hữu cơ thấm bên dưới lọt vào một khu vực không có oxy, H2S được tạo ra.
- Những ao có lượng chất thải cao siphon không hết sẽ gặp phải sự cố sinh vật phù du.
- Ao đất nhiễm phèn có độ pH thấp và nhiều chất hữu cơ sẽ thúc đẩy quá trình giải phóng H2S.
Mức H2S nào an toàn và mức nào gây độc cho tôm?
Mức an toàn đối với H2S trong ao nuôi tôm sú là 0,033 ppm. Ấu trùng tôm thẻ chân trắng có thể chịu đựng tới 0,0087 và tôm con lên đến 0,0185 ppm.
Shigueno (1975) quan sát thấy ấu trùng tôm thường ở đáy ao bị mất khả năng cân bằng khi tiếp xúc với 0,1 đến 2,0 ppm H2S. Chúng chết tức thì khi mức H2S là 4ppm.
Trong ao có tôm chết, nước ao có H2S là 0,037 đến 0,093 ppm. Nước dưới đáy ao 2 cm có mức H2S là 10 ppm.
Cách kiểm tra và phát hiện khí độc H2S trong ao nuôi tôm
So với NH3 hoặc NO2, H2S khó phát hiện hơn. Hầu hết người nuôi tôm không kiểm tra H2S mặc dù ở cùng nồng độ, H2S nguy hiểm hơn NH3 100 lần và nguy hiểm hơn NO2 1.000 lần!
Kiểm tra số lượng vi khuẩn bằng đĩa thạch TCBS
Bạn lấy một chai nước đề múc phần nước cách bùn đáy ao khoảng 2-5cm. Đổ mẫu nước mới vừa múc vào đĩa thạch. Kết quả là các vi khuẩn bình thường sẽ hiển thị dưới dạng khuẩn lạc màu xanh lá cây hoặc màu vàng. Còn vi khuẩn khử sunfat sẽ có dạng khuẩn lạc màu đen. Nếu bạn thấy một hoặc nhiều khuẩn lạc màu đen, có nghĩa là H2S đang được tạo ra. Hãy đọc tiếp để có hướng xử lý.
Dùng bộ test nhanh H2S để kiểm tra và phát hiện khí H2S trong ao nuôi tôm
Đây cũng là một cách đơn giản để phát hiện khí H2S. Bạn cũng lấy một chai nước đề múc phần nước cách bùn đáy ao khoảng 2-5cm. Mỗi hãng sản xuất sẽ có bảng hướng dẫn để bạn làm theo và bảng so màu để bạn đọc kết quả. Nhìn chung bạn sẽ cho nước vào ống nghiệm nhỏ trong bộ test kit, thêm thuốc thử, đậy nắp lại và chờ trong vài phút. Sau đó tiếp tục thêm thuốc thử và đọc kết quả.
Kiểm tra bằng mắt thường để phát hiện khí độc H2S trong ao nuôi tôm
Bạn lấy mẫu bùn đáy ao và quan sát màu sắc của chúng. Nếu bùn đáy ao chuyển sang màu đen thì rất có thể khí H2S đã hình thành. Để kiểm tra được bằng mắt thường thì có nghĩa lượng H2S đã sinh ra nhiều.
Đi kèm với bùn đáy màu đen, khí H2S cũng có thể được phát hiện bằng mùi trứng thối. Nước ao có mùi hôi.
Các biện pháp phòng ngừa và xử lý khí độc H2S trong ao nuôi tôm
Làm thế nào để phòng ngừa khí độc H2S
- Vào lúc 3 giờ sáng, luôn đảm bảo nồng độ oxy hòa tan trong ao cao hơn 3 ppm.
- Giám sát lượng chất hữu cơ, bao gồm cả lượng thức ăn. Đảm bảo chỉ cho ăn vừa đủ để hạn chế chất hữu cơ dư thừa hình thành ở đáy ao.
- Tránh nuôi tôm trên nền đất hữu cơ hoặc đất phèn.
- Giữ pH từ 7,8 đến 8,3 trong toàn bộ vụ mùa. Phạm vi pH hàng ngày phải nhỏ hơn 0,4.
Sử dụng vi sinh xử lý nước Pure Aqua và vi sinh xử lý đáy ao AquaCure Tabs để đảm bảo chất hữu cơ và bùn đáy được xử lý. Khi sử dụng hai chế phẩm sinh học này, các vi khuẩn khỏe mạnh sẽ cạnh tranh và ức chế, ngăn chặn các vi khuẩn ăn Sulphua xử lý hữu cơ tạo ra khí H2S.
Làm gì khi phát hiện thấy H2S
- Ngay lập tức cắt giảm 30-40% lượng thức ăn trong ít nhất 3 ngày cho đến khi các điều kiện trở lại bình thường.
- Tăng cường sục khí ngay lập tức (nhưng lưu ý sự xáo trộn bùn trong quá trình lắp đặt thiết bị sục khí mới).
- Thay nước để đảm bảo nước vẫn trong và sử dungh men vi sinh định kỳ.
- Bón vôi ngay để tăng pH lên trên 7,8.
- Áp dụng các vi sinh vật có thể tiêu thụ H2S, ví dụ như Paracoccus pantothrophus.
Làm gì khi mưa lớn thúc đẩy sản sinh H2S?
Khi mưa lớn, sẽ thúc đẩy khí độc H2S thoát ra. Mưa làm cho nhiệt độ thấp, oxy hòa tan và độ pH, cũng như độ kiềm và khoáng chất thấp hơn. Âm thanh và sóng do gió tạo ra cũng gây căng thẳng cho tôm và khiến chúng tập trung lại với nhau ở đáy ao và trong các khu vực bùn, những nơi tạo ra khí H2S.
Khi điều này xảy ra, nông dân nên làm như sau:
- Ngừng cho ăn khi trời mưa.
- Kiểm tra độ pH của bạn và bón vôi nếu cần thiết để duy trì mức độ pH tối ưu.
- Giữ cho máy sục khí hoạt động mọi lúc.
- Không để nước lũ tràn vào ao.
- Sau cơn mưa, chuẩn bị sẵn các chất hòa tan khoáng và muối để tạt vào ao.
- Sử dụng vi khuẩn hấp thụ H2S.
Làm gì khi xảy ra sự cố vi sinh vật phù du
Một khi xảy ra sự cố sinh vật phù du, độ pH sẽ ngay lập tức giảm xuống. Nồng độ chất hữu cơ sẽ tăng đột ngột dẫn đến việc hấp thụ oxy đột ngột. Khí độc sẽ được giải phóng và vi khuẩn sẽ nở rộ.
Người nông dân phải thực hiện các bước sau:
- Cắt giảm 50-60% lượng thức ăn.
- Bón vôi mịn để duy trì độ pH và lắng các sinh vật phù du đã chết.
- Chạy máy sục khí để đẩy chất hữu cơ vào giữa ao.
- Thay nước bằng cách hút bùn giữa ao.
- Dùng vi khuẩn hấp thụ H2S.
Nguồn: Soraphat Panakorn – Shrimp News International. The March/April 2016 issue of AQUA CULTURE Asia Pacific, edited by Zuridah Merican (zuridah@aquaasiapac.com), contains an important article titled H2S–The Silent Killer, authored by Soraphat Panakorn (january161975@hotmail.com), a shrimp farming specialist in Thailand. Dịch bởi Flash team
